انواع چله کشی فرش های دستبافت :
برای بافت هر فرش مهمترین نکته که جزء ارکان اساسی در بافت فرش است، چله کشی و تار فرش است که باید به طور صحیح انجام شود و دارای کیفیت و مرغوبیت باشد.در ایران بسته به هر منطقه انواع چله کشی وجود دارد، که هر کدام دارای معایب و مزایای خاص خود می باشد، در این مقاله قصد داریم در مورد انواع چله کشی فرش های دستبافت نکات جالبی را بیان کنیم، خالی از لطف نیست تا انتهای مقاله با ما همراه باشید.
چله کشی چیست ؟
بعد از انتخاب دار مناسب برای بافت فرش اولین چیزی که برای بافت هر فرش چه ماشینی و چه دستبافت نیاز است، تار و یا چله می باشد که در فرش های دستبافت تار معروف به چله است.چله کشی در هر منطقه بسته به کاربرد آن متفاوت است.اما مهمترین نوع چله کشی در ایران چله کشی ترکی و فارسی است،که هرکدام مزایا و محاسن خود را دارد،و تلفیق چله کشی فارسی و ترکی موجب شده تا معایب فرش کاسته و مزایای آن بیشتر شود.
مراحل چله کشی ترکی :
در اولین مرحله ابتدا دار مناسب برای بافت و چله کشی انتخاب می شود.و فاصله بین سردار و زیر دار و همچنین طرفین دار اندازه گیری می شود. تا همه اطراف دار با هم مساوی باشد.در ادامه به وسیله متر نقطه مرکزی بین سر دار و زیر دار مشخص می شود، سپس عمل تقسیم بندی از هر نقطه مرکزی در زیر دار و سردار انجام می شود (در این تقسیم بندی سردار و زیر دار به واحدهای 7 و10 سانتی متری برای فرش های درشت بافت انجام می شود.ناگفته نماند عرض چله ها باید 5 تا 20 سانی متر بزرگ تر از زیر دار باشد.نخ زده که از دو عدد نخ چند لا آماده شده است، موازی عرض دار به راست روها بسته می شود.در چله کشی نیاز به دو نفر است.فاصله زه وار اول با زه وار دوم حدود 30 سانتی متر باید باشد.
در مرحله بعد تمام نخ های نام برده را به صورت توپک در آورده و نفر اول سر گلوله توپک نخ چله را به اولین نقطه علامت گذاری شده در زیر دار گره زده و اگر تعداد شیرازه ها فرد یا زوج باشد،به همان تعداد نخ چله را از زیر رو یا زه وار رد می شود.در صورتی که تعداد شیرازه ها فرد باشد باید در ابتدا نخ را روی نخ اول و زیر نخ دوم عبور داده می شود و در صورتی که تعداد شیرازه ها زوج باشد ابتدا از زیر نخ اول و بعد از روی نخ دوم عبور می کند.
در این مرحله گلوله را به نفر دوم که ایستاده است را تحویل داده و او نخ گلوله را از روی اولین علامت روی سردار عبور می دهد و از قسمت پشت دار آن را به نفر اولی که در پایین دار نشسته تحویل می دهد.در این زمان فردی که در پایین دار است،نخ را برعکس کرده و مراحل قبل را تکرار می کند،نکته مهمی که باید به آن دقت داشته باشید چله ها باید به صورت مساوی و با کشش یکسان تنیده و حالت زیگزاگ و ضربدر داشته باشد.
در آخرین مرحله باید نخ اول یک نسخه چوبی یا چوب مهار را رد کرده تا عمل گلیم بافی و زنجیره بافی روی آن انجام می شود.و هاف را به جای زه بالایی قرار داده می شود.و بعد از قرار دادن چوب های بالا توصیه می شود که عمل کوجی پیچی انجام شود.
مزایا چله کشی ترکی :
پایین کشی آسان ، تسلط راحت و آسان بافنده،منظم و مرتب بودن چله ها
معایب چله کشی ترکی :
به علت دو طرفه بودن چله ها امکان چرخش چله روی سردار و زیر دار وجود دارد که برای مهار حتما باید از چوب مهار استفاده شود.
به روش سوف گلیم بافی انجام می شود،و به علت عدم وجود چوب کوجی دام کمتری نسبت به گلیم بافی به روش کرباس وجود دارد.انجام شیرازه پیچی به روش منفصل، چون سرپودها در دو طرف آزاد است در اتمام بافت به دستگاه پیچیده می شود. به علت عدم وجود چوب کجو در این بافت امکان عیب کجی به وجود می آید.
چله کشی فارسی :
چله کشی فارسی که به چله دوانی معروف است.در این روش ابتدا با توجه به رجشمار فرش چله کشی انجام می شود.در این روش نخ مورد نظر را آماده و اگر به صورت کلاف باشد، به صورت گلوله می شود.
در این روش ابتدا طول چله را محاسبه و در صورتی که طول فرش 4 متر باشد ، یک متر اضافه تر محاسبه می شود.(برای سرچله ها فرش و جای دست بافنده در انتهای فرش محسوب می شود).
در این روش سه عدد میله فولادی به قطر 1_1.5 سانتی متر و به طول 1 متر را آماده و در زمین فرو می کنند.دو میله اول باید در امتداد یکدیگر و به صورت خط مستقیم قرار می گیرد،و میله سوم باید کمی از آن خط مستقیم فاصله داشته باشد.
میزان فاصله اول و دوم باید 1 متر و فاصله میله دوم و سوم باید 3 متر باشد، در مرحله بعد ابتدای نخ چله را به دور میله اول گره زده و از زیر میله دوم رد و دور میله سوم زده و ودر مرحله برگشت از روی میله دوم و از زیر میله اول رد می شود.به گونه ای که بین میله های اول و دوم به صورت ضربدر قرار می گیرد.و این عمل را به تعداد گره های مشخص شده در عرض فرش تکرار می شود،تا تعداد چله های مورد نیاز به دست بیاید( حالت چله ها با صورت 8 لاتین باید باشد).
ناگفته نماند که برای بافت شیرازه های کنار فرش بین 4 تا 12 تار در نظر گرفته می شود.به این نوع چله کشی (چله دوانی ) گفته می شود چون فرد در حالت دویدن این کار را انجام می دهد.در چله دوانی یک نفر دیگر همکار وجود دارد که برای جلوگیری از بهم ریختن چله ها در زمان برداشتن از روی میله ها یک نخ را که طول آن دو برابر عرض فرش است را به صورت گیس بافت به صورت چپ و راست و تارها را به صورت 2 تا 2 جدا کرده و می بافند.و دوخت چله ها را به زیر دار دوخت می زنند.
بعد از اتمام چله دوانی ، نخ نزله که دقیقا 8 برابر عرض فرش است را 6 لا کرده و از دو طرف به صورت گلوله در آورد و به وسیله گلوله ها،چله ها را در دسته های مشخصی نزدیک میله سوم چپ و راست کرده( به صورت گیس بافت) البته تعداد دسته تارها بسته به تعداد رجشمار فرش دارد.
نخ نزله عبارت است از گره زدن نخ های اضافی چله ها روی سردار و قسمت چله ها به صورت یکنواخت روی سردار گفته می شود. ناگفته نماند مقداراضافی چله ها را روی سردار گره زده که به گره اولیه معروف است.
انتقال چله ها روی دار :
بعد از آماده شدن چله ها به روش ذکر شده، آنها را از روی میله ها در آورده ، و طناب و نخ های ضخیم جای میله ها را گرفته و چله ها روی نخ ذکر شده پهن شده و با احتیاط روی دار انداخته می شود.در مرحله بعد دار را در فاصله نخ نزله و میله دوم وارد چله ها می کنند. در مرحله بعد گیس بافت میله اول را به طناب پیچ زیر دار دوخت می زنند.بعد چله های اضافی را از بالای سردار و روی نخ نزله که در حال حاضر بالاتر از سردار قرار دارد، متناسب با رجمار فرش در دسته های چند تایی گره زده ، این گره ها معروف به گره اولیه است.در مرحله بعد متناسب با رجشمار فرش چله ها را در سردار و زیر دار به صورت مرتب و منظم پخش می کنند. در این مرحله باید دقت شود که پخش چله ها در سردار بیشتر از زیر دار باشد.با توجه به نوع دار که چوبی یا فلزی است، با استفاده از پیچ یا گوه چله ها را سفت می کنند.در چله کشی فارسی نیازی به چوب مهار نیست.سپس عملیات کوجی پیچی انجام می شود.
کجو بندی (نیره کشی)
در اولین مرحله با دو رشته نخ ضخیم چوب کجو را ره راست روها بسته و سپس نخ چله را لای دیگری که طول آن باید از طول چوب کجو بیشتر باشد را به دو طرف (دو سر)چوب کجو با دو میخبه دو سر کجو می بندند.در مرحله بعدی گلوله نخی درست کرده و برای شروع کار سر آن را به نخ بالایی گره زده و آن را دور اولین تار پشت هاف چرخانده و مجدد آن را دور نخ چند لا شده روی کجو گره می زنند،بعد چله روی هاف را کنار زده و نخ را دور دومین تار زیر هاف چرخانده و این کار را آنقدر انجام می دهند تا همه تارهای پشت هاف به وسیله کوجی در جلو قرار بگیرد.
ناگفته نماند که تارهای زیر کجو نباید خیلی سفت دور نخ چندلا شده بسته شود، چون در عمل پودکشی و بافت با مشکلروبرو می شوند.با کشش نخ چند لا شده روی کوج چله ها کشیده می شوند و با کشش نخ اصلی به دو طرف کوجی موجب پخش بیشتر چله ها روی کوجی می شوند. در قسمت پایین چله ها کوجی حالت ذوزنقه پیدا می کند که از جمع شدن فرش جلوگیری می کند.و در انتها دو زیر سری روی راست روها و زیر چوب کجو قرار می دهند.با این توضیحات در چله کشی فارسی به این نتیجه می رسیم که کجو دو وظیفه مهم در چله کشی و بافت فرش دارد، جلوگیری از کجی کناره ها و تنظیم و تفکیک نخ های چله در بافت فرش.
مزایای چله کشی فارسی :
استحکام این روش بیشتر است و علت آن هم وجود چوب کوجی که موجب می شود به راحتی کرباس بافی انجام شود،تا حد زیادی از کج شدن فرش جلوگیری می کند. در روش چله کشی فارسی ،چله کشی یکطرفه است و پشت فرش را می توان مشاهده کرد،تنطیم چله ها روی دار دارای ثبات بیشتری است.چله های اضافی روی سردار گره می خورد و می توان قالی را با توجه به طول چله به صورت دلخواه بدون توجه به طول دار بافت.
معایب چله کشی فارسی :
از معایب مهم و اصلی چله کشی فارسی پائین کشیدن به روش فارسی است و در صورت عدم مهارت چله دوان موجب سوراخ و پارگی بافت فرش می شود.و بافنده به علت عدم ثبات محل نشستن دارای تسلط کمتری نسبت به چله کشی ترک دارد.
چله کشی تلفیقی :
به تلفیق مزایای چله کشی ترکی و فارسی چله کشی تلفیقی می گویند که دارای مزایایی است.
مزایای چله کشی تلفیقی :
تنظیم و ثبات چله ها روی سردار
به علت وجود چوب کوجی و تنظیم و تفکیک بیشتر چله ها و کاهش کجی قالی
با وجود چوب کوجی گلیم بافی و کرباس بافی امکان پذیر است.
امکان بافت قالی در طول زیاد بدون توجه به طول دار
انجام عمل شیرازه پیچی متصل
چله کشی آسان و راحت
پائین کشی آسان و بدون دغدغه و پارگی قالی
بافت تمیز
تسلط بافنده به تمام نقاط قالی
معایب چله کشی تلفیقی :
عدم تسلط بافنده
دشوار بودن پائین کشی
احتمال وجود پارگی و سوراخ شدن قالی در زمان بیرون آوردن میخ ها در زمان پائین کشی فرش روی تسمه چرمی کوبیده شده
سست بودن گلیم بافی اول فرش (سوف )
روی نورد بالا و پایین امکان چرخش تارها وجود دارد.
به علت عدم وجود نیره امکان کجی فرش وجود دارد.
شیرازه پیچی منفصل
برای کمتر شدن معایب در این روش از لوله ها استفاده می کنند تا از چرخش تارها روی سردار و زیر دار جلوگیری شود.و با استفاده از چوب کجو احتمال کجی قالی کاهش پیدا می کند، در این روش از شیرازه پیچی متصل استفاده می شود و به علت محاسن و مزایای گره ترکی نسبت به فارسی از گره ترکی در بافت استفاده می شود.
روش های تشخیص تناسب چله با رجشمار :
برای تشخیص تناسب چله با رجشمار، چله مورد نظر را برداشته و 20 دور محکم ویکدست دور لوله خودکار پیچیده و آن را اندازه گیری می کنند.
به عنوان نمونه اگر طول چله های پیچیده شده 2 سانتی متر باشد، می گویند 20 تار معادل 10 گره است و اندازه آن 2 سانتی متر حال در 7 سانتی متر چند گره باید باشد؟
20 تار گره >2 سانتی متر
7 سانتی متر ضربدر 10 مساوی 70 تقسیم بر 2 >35 گره
در نتیجه رجشمار قالی باید 35 و تعداد چله ها باید 70 چله یا تار در 7 سانتی متر باشد.
محاسبه تعداد ترهای مورد نیاز برای چله کشی :
تعداد چله های مورد نیاز برای نقشه کشی سراسری :
تعداد خانه های بزرگ شطرنجی در عرض ضربدر 10 ضربدر 2 + 8 مساوی است با تعداد تارهای مورد نیاز
تعداد چله های لازم برای نقشه یک دوم و یک چهارم :
تعداد خانه های بزرگ شطرنجی در عرض ضربدر 10 ضربدر 2 ضربدر 2 + 9 مساوی است با تعداد تارهای مورد نیاز
تعداد چله های مورد نیاز برای واگیره یا تکراری :
تعداد خانه های بزرگ واگیره ضربدر تعداد دفعات واگیره ضربدر 10 ضربدر 2 + اضافه خانه های حاضیه ضربدر 10 ضربدر 2 + 8 مساوی است با تعداد تارهای مورد نیاز، برای به دست آوردن تعداد گره ها در هرکدام از مراحل یکی از 2 ها حذف می شود.
گفتار پایانی :
دوستان و همراهان عزیز در این مقاله در مورد انواع چله کشی فرش های دستبافت نکات جذابی بیان شد امیدوارم این مطلب برای شما مفید و سازنده باشدو با انواع چله کشی فرش های دستبافت در ایران آشنا شده باشید و به راحتی در زمان بافت قالی دستبافت می توانید بهترین نوع چله کشی را انتخاب نمایید.