رنگرزی در صنعت فرش ماشینی :
رنگرزی یکی از مراحل مهم در تولید الیاف مورد نیاز برای بافت منسوجات از جمله فرش و قالی و گلیم است. انجام این فرایند مهم در تولید منسوجات در ایران، دارای سابقه‌ای بس طولانی است. طوری که از شواهد تاریخی بر می آید قرن‌ها پیش از میلاد و در دوران هخامنشیان، مردمان سرزمین ما از این هنر بصورت گسترده برخوردار بوده و حتی این صنعت و هنر را به دنیای آن روز صادر کرده اند. صنعت رنگرزی در ایران به صورت سنتی و صنعتی انجام می شود و هرکدام دارای مزایا ی خاص و منحصر به فرد خود می باشد.در این مقاله قصد داریم رنگرزی در صنعت فرش ماشینی را مورد بررسی قرار دهیم، خالی از لطف نیست تا انتهای مقاله با ما همراه باشید.
تاریخچه رنگرزی در صنعت ایران :
همانطور که در بالا گفته شد، ایرانیان اولین اقوامی بودند که صنعت رنگرزی در فرش را ابداع کردند،شاهد زنده این ادعا قدیمی ترین فرش موجود درجهان معروف به قالی پازیریک است. قالی پازیریک قدیمی‌ترین فرش جهان از جنس پشم و با رنگهای زنده است که در سال‌های ۱۳۲۶ تا ۱۳۲۸ خورشیدی (۱۹۴۹–۱۹۴۷) توسط سرگی رودنکو، باستان‌شناس روسی در دره پازیریک واقع در ابتدای رشته‌کوه‌های آلتای در محدوده کشور روسیه کشف شد. و در آن نشانه های آشکاری از فرهنگ و تمدن محدوده ایران باستان از ارمنستان تا لرستان و تخت جمشید یافت میشود، در زمان معاصر نیز با گذشت قرن‌ها، کماکان رنگرزی به شکل سنتی جایگاه خود را حفظ کرده است. و تولید کنندگان فرش و گلیم دستباف هنوز هم از الیاف طبیعی که به صورت سنتی رنگ‌آمیزی شده اند، استفاده می‌کنند.و می توان به جرات ادعا کرد که فرش های بافته شده با الیاف رنگ شده سنتی دارای زیبایی و جلوه خاصی است.
رنگرزی سنتی :
اولین نیاز صنعت رنگرزی خود ماده رنگ است.که در گذشته نه چندان دور منحصرا از مواد موجود در طبیعت استخراج میشد، ولی در زمان ما انواع رنگهای مصنوعی و شیمیایی به دلیل ثبات رنگ بیشتر، هزینه کمتر،فرایند رنگ آمیزی ساده و آسانتر و در نتیجه شتستشوی باکیفیت تر بیشتر مورد استقبال قرار میگیرد. هرچند هنوز هم رنگهای طبیعی به دلایل مختلف از جمله سازگاری بیشتر با سلامت بدن و روان توجه خاص پسندان را از دست نداده است.در رنگرزی به روش سنتی ابزارهای گوناگونی وجود دارد. از جمله باید به پاتیل رنگ اشاره کنیم. پاتیل رنگ، ظرف بزرگی است، که رنگ در آن ساخته شده و الیاف یا کلاف نخ در آن رنگ‌آمیزی میشوند. این پاتیل باید از جنس ضد زنگ باشد؛ لذا معمولا از ظروف مسی برای انجام این کار استفاده میشود. ترازو براي وزن کردن، ترمومتر براي اندازه گيري دماي رنگ، همزن كه از جنس چوب است و براي هم زدن الياف به كار مي رود. ظروف شيشه اي مدرج براي اندازه گيري و برداشتن مواد اسیدی و قلیایی، نمك هاي فلزي چون انواع زاج سبز، و سفید و سياه، دي کرومات سديم، کلريد قلع و … مواد قليايي مانند؛ سود و آمونياك و اسيدها مانند؛اسيد تارتاريك، (اسيد لاكتيك در گذشته به جاي اسيد لاكتيك از دوغ استفاده مي شد )، اسيد اگزاليك، اسيد استيك، اسيد سيتريك و همچنين اسيدهاي معدني مانند؛ اسيد سولفوريك و اسيد کلريدريک از دیگر ملزومات و ابزار مورد استفاده در رنگرزی سنتی است. مراحل مختلف رنگ‌آمیزی به روش سنتی طولانی است، اما به‌طور خلاصه خوب است بدانیم،در این روش همه چیز بر عهده استادکار است،که با استفاده از مواد مختلف و فرمول‌های مجرب ، رنگ مورد نظر خود را در پاتیل می‌سازد. مواد مختلفی از جمله نمک‌های فلزی، مواد قلیایی و اسیدها، در فرایند ساخت رنگ مورد نظر کاربرد دارند. در انتها و پس از رنگ گرفتن الیاف ، آنها را در ظرفی دیگر که عملکردی مانند، سانتریفیوژ دارد، آبگیری کرده و سپس خشک می‌کنند.
رنگرزی صنعتی :
در سیستم صنعتی، مراحل مختلف روش سنتی به کمک دستگاه‌های الکترونیکی و مکانیکی پیشرفته و البته در ابعاد بزرگ‌تر و به صورت اتوماتیک انجام میشود. در کارگاههای بزرگ همه چیز کاملاً مکانیزه است به عنوان مثال؛ به جای پاتیل های مسی از دیگ های بخار که همان نقش را ایفا می کند، استفاه می شود.در روش صنعتی، الیاف اکثرا به صورت نخ (ریسیده شده) رنگ میشود. ابتدا نخ‌ها شستشو داده میشوند. تا هرگونه چربی و کثیفی روی آنها پاک شود. وجود این آلودگی‌ها فرآیند رنگ گرفتن الیاف را دچار مشکل کرده و رنگ ثبات کافی نخواهد داشت. بعد از این نخ‌ها را به صورت شل به دستگاهی به نام بوبین می‌پیچند. بوبین دارای سوراخ‌های ریزی است. که رنگ از آنها عبور و به داخل نخ‌های پیچیده شده دورشان، نفوذ می‌کند. به شل پیچیدن نخ‌ها، در اصطلاح شل‌پیچی گفته میشود؛ که به وسیله دستگاهی به نام اشلاپ فورس صورت می پذیرد.
در مرحله بعدی بوبین‌های شل‌پیچی شده را به نحوی که به هم نچسبند. داخل محفظه بوبین قرار میدهند. این محفظه‌ها در اندازه‌های مختلفی تولید شده مانند؛ محفظه بوبین کوچک با ظرفیت 330 بوبین که kg 250 وزن دارد.و محفظه بوبین بزرگ با ظرفیت 660 بوبین که 450 الی kg 500 بسته به بزرگی و کوچکی بوبین ها وزن دارد.در انتها بوبین‌ها وارد دیگ بخار میشوند. همانطور که گفته شد دیگ بخار در روش صنعتی، معادل همان پاتیل رنگرزی در روش سنتی است.
ادامه کار به این صورت است که تانک‌های مخصوصی آب را با دمای مخصوص و رنگ به میزان مناسب وارد دیگ بخار می‌کنند. همچنین دمای دیگ و مدت زمان فرآیند رنگ‌آمیزی نخ‌ها بنابر نوع آن مشخص میشود. با سردکردن تدریجی دیگ،رنگ تثبیت شده و در انتها نخ‌ها را شستشو میدهند. در اینجا کار رنگرزی به اتمام رسیده ؛ در آخرین مرحله با آبگیری و خشک کردن نخ‌ها به کمک سانتریفیوژ نخ‌ها برای ورود به بازار سفت‌پیچی و بسته‌بندی میشوند.
گفتار پایانی :
دوستان و همراهان عزیز در این مقاله در مورد رنگرزی در صنعت فرش ماشینی چه به صورت سنتی و صنعتی نکات جذابی بیان شد. در این مقاله سعی شد تا تمام مراحله به صورت مختصر و مفید برای شما بیان شود.تا در زمان خرید فرش و یا الیاف فرش برای فرش های دستبافت بتوانید بهترین انتخاب را داشته باشید. امیدواریم خواندن این مقاله باعث افزایش معلومات شما شده و از آن لذت برده باشید.