تاریخچه و قدمت بافت فرش در ایران به اعصار گذشته باز می گردد و قطعا این متن زیبا را بارها شنیده اید که هنر نزد ایرانیان است و بس!! طبق تحقیقات به عمل آمده و یافته های کاوشگران اولین دست بافته مربوط به ایران و شهر کاشان می باشد. پس وقتی می گویند کاشان مهد فرش جهانست، سخن گزافی نگفته اند. در زمان صفوییه فرش ایران رونق زیادی پیدا کرد. علت این رونق را می توان اهیمت زیاد شاهان صفوی به هنر مخصوصا فرش بافی می توان عنوان کرد. در ادامه به علت رونق فرش در زمان صفوییه پرداخته می شود. با ما همراه باشید.
اوج رونق و شکوفایی فرش
در دوران صفوییه فرش به اوج رونق و شکوفایی رسید و زیباترین و با ارزش ترین فرش های ایران متعلق به این دوران است. در زمان حکومت شاه طهماسب و شاه اسماعیل صفوی شهرهای کاشان، تبریز، همدان، شوشتر و هرات به عنوان مراکز فرش بافی شناخته شده اند. علاقه به هنر فرش بافی در این دوران به حدی زیاد بوده که باعث شهرت فرش ایران در سراسر جهان شده است.
تبدیل فرش های خانگی به فرش های کارگاهی
پادشهان صفوی علاقه وافری به هنر مخصوصا هنر فرش بافی داشتند. یکی از پادشاهان صفوی خود طرح چند قالی را کشید و دستور داد تا این طرح ها بافته شود، سپس آنها را به مسجد سلیمانیه استانبول هدیه داد.
شاه عباس صفوی دستور داد تا چندین کارگاه قالیبافی در شهرهای کاشان و اصفهان برپا شود و این هنر زیبا از منازل و خانه ها به کارگاه های بزرگ راه پیدا کرد. می توان ادعا کرد اولین کارگاه بافت فرش به صورت رسمی در زمان صفویه ابداع شده است. این ابداع اساس و پایه بافت ارزشمندترین هنر ایران را رقم زد و فرش های گران بهایی از ابریشم و طلا بافته شد. این هنر به حدی ارزشمند شد که پادشاهان دیگر کشورها نیز اقدام به سفارش فرش از ایران می کردند.
هر منطقه با نقش و نگار مخصوص خود
در زمان شاه عباس صفوی سیگسموند پادشاه لهستان سفارش فرش ایرانی را می دهد. شاه عباس دستور می دهد هر خطه و منطقه از ایران فرش هایی با نقش و نگار مخصوص به آن منطقه را در فرش ببافند. در زمان شاه عباس هنر فرش دست بافت به هند نیز انتقال داده شد. علاقه خاص شاهان صفوی، وجود هنرمندان خوش ذوق، افزایش وسعت فرش و استفاده در کاخ ها، مساجد و افزایش صادرات موجب رشد بی نظیر فرش در این دوران بوده است.
معرفی انواع نقش و نگار های معروف دوران صفوی در فرش ایران
همانطور که در بالا گفته شد عصر طلایی و پیشرفت هنر فرش دستبافت در زمان صفویان بوده و از آن به بعد فرش دستبافت یکی از هنرهای بزرگ ایرانیان به شمار می رود. فرش های بافته شده در زمان صفویان معمولا از جنس ابریشم، طلا، پنبه و نخ و بیشتر ترکی بافت و فارسی بافت بوده و طرح های معروف این دوران عبارتند از؛ شکارگاه، محرابی، بته جقه، کاج، خرچنگی، شاه عباسی، لچک ترنج و افشان و اما فرش های معروف بافته شده این دوران عبارتند از:
فرش های شعر نوشته
در زمان شاه طهماسب فرش های بافته شده تبریزی در دنیا نظیر و همتایی ندارد و فقط 4 نمونه از این فرش ها در موزه فرش ایران وجود دارد. در این فرش ها در طرح زمینه و حاشیه های فرش شعرهایی نوشته شده است.
فرش ترنج چلسی
یکی از منحصر به فرد ترین فرش های دوره صفویه فرش ترنج چلسی می باشد که تاجری در لندن آن را خریداری نموده است. این فرش در ابعاد 360 در 450 سانتیمتر، بدون تصویر، گره فارسی و در بالای فرش دو ترنج با کلاله های اطراف و دو نیم ترنج که به حاشیه متصل می شوند، می باشد. لچک های این فرش یک چهارم ترنج بوده و رنگ فرش لاکی که در آن حیواناتی مانند آهو و گوزن دیده می شود.
قالی شیخ صفی یا اردبیل
فرش شیخ صفی در سال 946 هجری قمری و توسط استاد مقصود کاشانی بافته شده، این فرش یکی از بی نظیر ترین و شاخص ترین فرش های دوران صفوی می باشد که به رنگ آبی سیر و گل های زیبا و جذاب خودنمایی می کند. نام بافنده این فرش همراه با بیتی از حافظ در بالای فرش مشاهده می شود. تارو پود این فرش از ابریشم، فارسی بافت و دارای 12 کلاله و لچک و ترنج و در نزدیک ترنج تصویر کشتی دیده می شود.
این فرش توسط یک دریانورد پرتغالی که به جنوب ایران رفت و آمد داشته سفارش و بافته شده و در حال حاضر در موزه ویکتوریا آلبرت لندن نگهداری می شود. البته یک قالی دیگر نیز مشابه با همین نقش در لس آنجلس نگهداری می شود.
قالی سراسر نقش حیوانات
این فرش یکی از نفیس ترین و با ارزش ترین قالی های زمان صفوی بوده و تارو پود آن از ابریشم خالص می باشد. در طرح این فرش تماما از گل و حیوانات مختلف استفاده شده و دو گل ختایی با رنگ سبز در نیمه بالایی و پایینی فرش جلوه گری می کند. بافت این فرش به صورت اریب بوده و در حال حاضر از این هنر زیبا در موزه هنر و صنعت اتریش نگهداری می شود.